Wednesday, July 11, 2012

Ε, και;


Share/Bookmark

H ψυχολογία μάς διδάσκει ότι ο βασικός τρόπος άσκησης ελέγχου από ένα ανορθολογικό σύστημα εξουσίας είναι η δημιουργία ενοχής. Ο Μεσαίωνας και τα φεουδαρχικά καθεστώτα συνέδεσαν την ενοχή με το σύστημα ηθικών αξιών της θρησκείας. Άλλα καθεστώτα, ολοκληρωτικής φύσης, συνέδεσαν την ενοχή με την προδοσία είτε του έθνους και της φυλής, προς άλλους που το επιβουλεύονται, (ο φασισμός), είτε μιας τάξης, της εργατικής, προς άλλους που θέλουν να την εκμεταλλευτούν, (τα καθεστώτα του λενινιστικού κομμουνισμού).

Κύριο στοιχείο σε όλα αυτά είναι η διαστροφή του νοήματος των λέξεων, ώστε να γίνεται αδύνατη η λογική συζήτηση. Έτσι ο άλλος αποκαλείται υποτιμητικά παγανιστής, άθεος, κομμουνιστής, τροτσκιστής, εβραίος, αστός κλπ. Λέξεις που από μόνες τους  δεν έχουν κάποια αρνητική χροιά αποκτούν τέτοια μέσα από το ενοχικό σύστημα που τις χρωματίζει.
Το αυτό συμβαίνει σε κάθε ενοχικό σύστημα, εντός της οικογένειας, για παράδειγμα.

Ο Μισέλ Φουκό μελέτησε τον τρόπο μέσα από τον οποίο δημιουργούνται αυτά τα κλειστά συστήματα εξουσίας αλλά και τον τρόπο που, όταν διατρέξουν κάποια κατώφλια, ανατρέπονται, στο κεφαλαιώδες έργο του «Οι λέξεις και τα Πράγματα».

Το ενοχικό αυτό πρότυπο το βρίσκει κανείς επίσης, και ίσως κυρίως, στην οικογένεια και στα ζητήματα σεξουαλικότητας.

Τα μεγάλα απελευθερωτικά κινήματα του ανθρώπου του 20ου αιώνα ξεκίνησαν με την απενοχοποίηση των λέξεων. Ναι, είμαι μαύρος, ναι, είμαι εβραίος, ναι, είμαι κομμουνιστής, ναι, είμαι ομοφυλόφιλος,  ε, και; Είμαι περήφανος γι’ αυτό.

Στην Ελλάδα τέτοιες λέξεις / φετίχ που η κοινωνία μας δεν έχει ακόμη νικήσει εντός της, είναι ιδεολογικές, τοπικιστικές, προσωπικά χαρακτηριστικά. Υπήρξε το κομμουνιστής (όχι πλέον, το αντιμετώπισε ο Κωνσταντίνος Καραμανλής) και είναι ακόμη ομοφυλόφιλος, μετανάστης, άθεος, προοδευτικός φιλελεύθερος, μειονοτικός, ξένος...

Όταν οι κοινωνίες τοποθετηθούν μπροστά στον καθρέφτη τους, από το μικρό «ε και;» που οι φορείς των ανωτέρω ιδιοτήτων αρθρώνουν, μετά το αρχικό σοκ συνειδητοποιούν ότι δεν υπάρχει ο μεγάλος μπαμπούλας, ο κόσμος είναι ακόμη με τον ουρανό προς τα επάνω, δεν κατέρρευσε το σύμπαν, δεν εμφανίστηκε ο μεγάλος μαύρος κυνηγός, η κοκκινοσκουφίτσα φοράει ακόμη το σκουφί της και η Βιρτζίνια Γουλφ δεν έχει λόγο να φοβάται κανέναν. Έτσι σταδιακά απομένουν μόνο οι γραφικοί και οι ακραίοι να αμφισβητούν το λογικό. Αυτό είναι η διαδικασία απελευθέρωσης από τον φαντασιακό δεσμό.

Η μεταρρύθμιση της κοινωνίας, προϋποθέτει τη μεταστροφή του διεστραμμένου συστήματος που στηρίζεται στη διαστροφή των λέξεων και τη δημιουργία ενοχής, και δεν μπορεί να έρθει παρά μόνο όταν υποχρεωθεί η κοινωνία αυτή να κοιτάξει κατάματα τον χειρότερο φόβο της, να αντιμετωπίσει τις λέξεις με το νόημά τους.

Όσο τις υποκρύπτουμε, όσο λέμε ένα πράγμα περιφραστικά, γύρω γύρω, με άλλους τρόπους, με άλλα λόγια, μπορεί να φαίνεται ότι γίνεται πιο υποφερτή και αποδεκτή η λογική μας σε πρώτη φάση από τον ακροατή, αλλά εντέλει η ανατροπή που επιχειρούμε αντιστρατεύεται από την αντίφασή μας, η γλώσσα μας αποτελεί απόδειξη της ενοχής μας, η περιστροφή ομολογία ότι υπάρχει κάτι ανομολόγητο για το οποίο πρέπει να αισθανόμαστε ένοχοι, ο τρόπος μας δεν φτάνει: ο φόβος μας να αποκαλέσουμε το πράγμα με το όνομά του νομιμοποιεί το αίσθημα ενοχής, υπονοεί ότι κάτι κρύβουμε, και έτσι τελικά όταν κάποιος πει φωναχτά «μα αυτό που λέτε είναι φιλελεύθερο», «μα αυτός είναι κομμουνιστής», «μα αυτός είναι ομοφυλόφιλος», η όλη μεταρρυθμιστική προσπάθεια καταρρέει, καθώς η λέξη αποδεικνύεται ισχυρότερη γιατί εμείς νομιμοποιήσαμε την ισχύ της.

Το να αντικρίσεις το πρόβλημά σου καθυστερημένα, μπορεί καμιά φορά να επιδεινώνει την αντίδραση, σίγουρα πάντως η απελευθερωτική στιγμή της σύγκρουσης με τη λέξη δεν αποφεύγεται, εάν θέλει κανείς να δρομολογήσει οποιαδήποτε αλλαγή.

Ναι, λοιπόν είμαι σοσιαλδημοκράτης, ναι, είμαι συντηρητικός, ναι, είμαι προοδευτικός φιλελεύθερος, ε και;

Ο λόγος δεν κυριαρχεί όσο δεν αποφορτίζεται από ενοχές.

Η βλακεία δεν ηττάται με επιχειρήματα. Ηττάται με σύμβολα.

Η συμβολική μας πράξη είναι αυτό το μικρό, το σύντομο, το ειλικρινά απορημένο «ε και;»


Γιώργος Γιαννούλης- Γιαννουλόπουλος


Thursday, July 5, 2012

Ο φιλελεύθερος χώρος ως μόνη εκδοχή της Αριστεράς


Share/Bookmark

«Ουδείς μπορεί να δώσει απάντηση στην ερώτησή σας για ποιο λόγο, κάποιος, σε μιαν ορισμένη στιγμή, δεν δημιούργησε κάτι. Η συγκρότηση ενός λαού σε πολιτική κοινωνία δεν είναι δεδομένη, δεν είναι κάτι που χαρίζεται, αλλά κάτι που δημιουργείται. Μπορούμε απλώς να διαπιστώσουμε ότι, όταν απουσιάζει μια τέτοια δημιουργία, τα χαρακτηριστικά της προηγούμενης κατάστασης διατηρούνται ή αλλάζουν μόνο μορφή...»
Κορνήλιος Καστοριάδης


Σκέφτομαι τον τελευταίο καιρό έντονα δεκάδες εξαιρετικές ιδέες που άκουσα στη ζωή μου ως τώρα, από δημιουργικούς ανθρώπους γύρω μου, ανθρώπους με κέφι και διάθεση να χτίσουν μ’ αυτές τη ζωή τους και τη ζωή άλλων, που δεν πήραν ποτέ μορφή γιατί κόλλησαν στην πραγματικότητα, δεν  βρήκαν μια υπογραφή που έλειπε, δεν υπήρχαν οι πόροι που χρειάζονταν, για μια περιουσία που δεν κληρονόμησαν, γιατί έπρεπε να φροντίσουν οι ίδιοι κάτι για το οποίο πληρώνουμε όλοι μας, ένα παιδί που έπρεπε να κρατήσουν, γιατί δαπάνησαν τις ζωές τους για γονείς που ήταν ανήμποροι και δεν υπήρχε πρόνοια, γιατί χάθηκαν στον σπαταλημένο χρόνο για μικροπράγματα, για εκατομμύρια τιποτένια μικροπράγματα που τους έτρωγαν και τους τρώνε λεπτό με το λεπτό τη ζωή. Σκέφτομαι τις επιχειρήσεις που δεν έγιναν, τις καλλιέργειες που δεν φυτεύτηκαν, τα πλοία που δεν ταξίδεψαν, τα αρχιτεκτονήματα που δεν φτιάχτηκαν, την ομορφιά του ανθρώπινου μόχθου και του ανθρώπινου πνεύματος που δεν πήρε μορφή, τις ζωές που όλα αυτά δεν στέγασαν, τις ανθρώπινες σχέσεις που δεν φτιάχτηκαν μέσα τους, τις αγωνίες και τις χαρές που δεν γέννησαν. 

Σκέφτομαι, μιλώντας με νέα παιδιά, δεκάδες νέα παιδιά, που δεν βρίσκουν δουλειά για να στεγάσουν τα όνειρά τους, τις όμορφες παραστάσεις που δεν παίχτηκαν ενώ θα μπορούσαν, τις μουσικές που δεν ακούστηκαν ποτέ έξω από το μυαλό του ανθρώπου που τις συνέλαβε, τα έργα που δεν γράφτηκαν, τις έρευνες που δεν κατόρθωσαν να γίνουν και τα πράγματα που δεν ανακαλύφθηκαν, την ομορφιά που χάθηκε γιατί δεν κατόρθωσε να γεννηθεί ποτέ, γιατί σκόνταψε σε χιλιάδες κλεισμένους δρόμους κυριολεκτικά και μεταφορικά, γιατί η ενέργεια χαραμίστηκε σε γραφεία που στέγαζαν μόνο μια σφραγίδα και δεκάδες άσχημα πρόσωπα ολόγυρα, γιατί το νεογέννητο κάηκε στην πρέζα του πυρπολητή, γιατί έσβησε κάτω από τόνους εύκολων χρημάτων που έτρεξαν στον ποταμό της ασχήμιας, του βολέματος, της τακτοποίησης, του κομφορμισμού, της αδιαφορίας και τώρα στέρεψαν. 

Σκέφτομαι τις πραγματικές επαναστάσεις που δεν ξεκίνησαν στον τόπο αυτό, γιατί χάθηκαν στα μεγάλα λόγια, γιατί έσβησαν στην άγνοια που παράγει η παιδεία μας, κάτω από τόνους φλυαρίας εκατοντάδων μετρίων ανθρώπων που αναπαράγουν τον εαυτό τους για τον εαυτό τους, σκέφτομαι τη μελαγχολία στα μάτια των σημερινών Ελλήνων εικοσιπεντάρηδων που ψάχνουν να κάνουν κάτι όμορφο αλλά δεν βρίσκουν τον τρόπο, δεν βρίσκουν τη θέση, δεν  βρίσκουν σημείο να το στηρίξουν για να κινήσουν το σύμπαν. 

Σκέφτομαι κομμάτια από τις ζωές που κάθε μέρα συναντάμε γύρω μας, κομμάτια της δικής μας.

Κι όσο περισσότερο το σκέφτομαι, τόσο βαθύτερα πιστεύω ότι σήμερα η μόνη πιθανή εκδοχή της Αριστεράς, δηλαδή του χώρου εκείνου που αντιπολιτεύεται την πραγματικότητα για να δώσει τη δυνατότητα να γεννηθεί το ομορφότερο μωρό που η πραγματικότητα του αρνείται την ύπαρξη, που κάνει τον κόσμο να προχωρά, που πραγματεύεται επομένως την ελπίδα, έστω και ουτοπική, είναι ο φιλελεύθερος προοδευτικός μεταρρυθμιστικός χώρος.


Γιώργος Γιαννούλης- Γιαννουλόπουλος